Tổng hợp thông tin, kiến thức cà phê cho người đam mê

Cafe là một loại thức uống được ủ từ hạt cà phê rang, lấy từ quả của cây cà phê. Các giống cây cà phê được bắt nguồn từ vùng nhiệt đới châu Phi và các vùng Madagascar, Comoros, Mauritius và Réunion trên các khu vực thuộc đường xích đạo. Hiện nay, cà phê được trồng tại hơn 70 quốc gia (khu vực nằm gần đường xích đạo thuộc châu Mỹ, Đông Nam Á, Ấn Độ và châu Phi).

Hai giống cà phê được trồng phổ biến nhất là cà phê chè (Arabica), và cà phê vối (Robusta). Sau khi chín, quả cà phê sẽ được hái, chế biến và phơi khô. Hạt cà phê khô sẽ được rang trong nhiều điều kiện nhiệt độ khác nhau, tùy thuộc vào nhu cầu thị hiếu. Hạt cà phê sau khi rang sẽ được đem đi xay và ủ với nước sôi để tạo ra cà phê dưới dạng thức uống.

I. Lịch sử cà phê trên thế giới

1. Nguồn gốc

Cây cà phê có nguồn gốc ở Ethiopia (trước đây có tên là Kaffa). Chính những người nô lệ bị bắt từ Ethiopia để sang Ai Cập đã mang loại quả này đi theo. Sau đó chúng nhanh chóng trở thành thứ thức uống được người Ai Cập hết sức ưa chuộng. 

Đến thế kỷ thứ 18, những người Hà Lan đầu tiên đã mang được cà phê ra ngoài lãnh thổ Ai Cập và đến trồng ở xứ Martinique. Sau đó người Pháp và Brazil cũng mang được loại quả này về quê hương của mình. Đó là bước đầu để cafe được trồng ở khắp nơi trên thế giới. 

2. Các nước trồng cà phê trên thế giới

Châu Phi là cái nôi của cà phê. Các quốc gia trồng cafe ở Châu Phi có thể kể đến như: Ethiopia, Uganda, Kenya, Tanzania…

Tiếp đến, Châu Mỹ được xem là trang trại cà phê thế giới gồm: Brazil, Colombia, Honduras, Mexico…. Cà phê ở đây có hương vị êm dịu và cân bằng, hương hoa, cam, chanh và gia vị, thể chất nhẹ.

Thứ 3, Châu Á chỉ khoảng 8 quốc gia trồng cà phê: Việt Nam, Indonesia, Ấn Độ, Trung Quốc, Yemen,… Hương vị cà phê của Châu Á có mùi đất đặc trưng, hương vị ngọt và hương chocolate, hơi đắng, thể chất đậm.

3. Vị trí trồng được cà phê

Cây cà phê có thể được trồng nhiều nơi, nhiều khu vực trên thế giới. Nơi hội đủ những điều kiện về thổ nhưỡng, độ cao, khí hậu và thời tiết.

Vành đai cafe chính là khu vực nằm dọc theo đường xích đạo, giữa đường vĩ tuyến 23 độ Bắc và vĩ tuyến 23 độ Nam. Những vùng đất nằm trong ranh giới này kết hợp với độ cao 500-2,000 mét so với mực nước biển, thổ nhưỡng giàu dinh dưỡng, khí hậu nhiệt đới nóng ẩm, lượng mưa phù hợp là điều kiện lý tưởng để cây cafe sinh trưởng và phát triển.

4. Hoa cà phê

Hoa cafe chỉ nảy mầm trong điều kiện nhiệt độ thấp hoặc được cung cấp nước sau một thời gian khô hạn kéo dài khoảng 2 đến 3 tháng. Thông thường những mùa có khí hậu nắng nóng xen kẽ mưa sau vài tháng sẽ giúp hoa cafe nở đúng lúc, cho năng suất cao hơn.

Biết được nguyên lý nở của hoa cà phê, người trồng sẽ có biện pháp cung cấp nước và chất dinh dưỡng thích hợp để tăng năng suất của mùa vụ. Tuy nhiên cần lưu ý tránh thời tiết xấu, mưa kéo dài, đặc biệt là sương muối sẽ làm hoa cafe bị thối, giảm đáng kể năng suất.

4. Hương vị cà phê theo độ cao

Độ cao là yếu tố tiên quyết tác động đến chất lượng cà phê như nguồn giống. Cây cà phê được canh tác càng cao thì chu kỳ sinh trưởng càng kéo dài, cho hương vị phong phú hơn, hạt cứng chắc và nặng hơn.

Tất nhiên ngoài độ cao thì chất lượng đất, lượng mưa, khí hậu,… cũng là yếu tố quyết định chất lượng hạt cafe. Tuy nhiên về cơ bản thì tính chất hạt cafe biến đổi theo độ cao như sau:

• 600m: Cà phê ở độ cao này thường có vị đắng đậm, hương vị đơn giản.
• 600- 760m: Tại độ cao này cafe có hương vị nhạt, mùi đất.
• 760-910m Lúc này cafe  bắt đầu có vị ngọt, êm dịu.
• 910-1200m: Tại độ cao này cà phê có đặc trưng cam chanh, chocolate, vanilla.
• 1200-1600m: Cà phê có hương vị phong phú, hương trái cây, hương hoa. 

II. Lịch sử cà phê tại Việt Nam

1. Hạt cà phê du nhập vào Việt Nam

Năm 1875, người Pháp đã mang giống cafe chè (Arabica) từ Bourbon sang trồng ở các tỉnh phía bắc và miền trung như Xuân Mai, Sơn Tây, Quảng trị, Bố Trạch,… Tuy nhiên năng suất của cây cà phê ở những vùng này rất thấp, chỉ khoảng 400 – 500 kg/1 hecta.

Sau đó họ đã mang hạt cafe giống đi trồng ở rất nhiều nơi, lập các đồn điền ở các tỉnh miền Nam và Tây Nguyên. Bên cạnh đó, các loại cà phê mới như Robusta (cà phê Vối), Mitcharichia (cà phê Mít) cũng được đem đi trồng thử nghiệm. Từ đó cafe trở thành loại cây công nghiệp phổ biến nhất ở Việt Nam.

2. Vùng trồng cà phê ở Việt Nam

Ngày đó, người Pháp đem thử nghiệm cafe tại các đồn điền trên khắp cả nước. Các vùng có khí hậu thuận lợi cho cafe phát triển đã được mở rộng, những vùng cho năng suất thấp sẽ bị loại bỏ. Đồng thời họ cũng đã tìm ra được nơi trồng thích hợp cho mỗi giống cà phê.

Hiện nay ở Việt Nam có rất nhiều vùng trồng được cà phê, có thể kể đến như: Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Tây Nguyên, Nam bộ. Tuy nhiên, xét về điều kiện khí hậu thì các tỉnh thuộc Tây Nguyên là thích hợp nhất cho cây cafe phát triển. Vì vậy, loại cây này được trồng nhiều ở đây. Các đồn điền cà phê với năng suất rất cao, chất lượng cà phê hảo hạng được ra đời, đặc biệt là Đắk Lắk và Gia Lai.

Tuy vậy, những giống cafe ngon nhất, với chất lượng cao nhất được biết đến thường có xuất xứ từ Đà Lạt của Lâm Đồng. Điều kiện về độ cao, nhiệt độ, nguồn nước và ánh sáng nơi đây là vô cùng thuận lợi cho các loại cây hàng đầu như Moka, Robusta, Bourbon sinh sống.

3. Các loại cà phê phổ biến ở Việt Nam

Điều kiện khí hậu nhiệt đới gió mùa tại Việt Nam rất phù hợp cho cây cafe phát triển, đặc biệt là các loại cà phê có chất lượng cao như: Arabica, Robusta, Cherry. 

3.1 Cà phê Arabica

Arabica thuộc họ Rubiaceae, chi Coffea, tiếng Việt được gọi là cà phê Chè do đặc điểm của nó là lá nhỏ, thân cây thấp giống như cây chè ở Việt Nam. Arabica có nguồn gốc từ Tây Nam Ethiopia. Sau đó theo chân người Pháp đến Việt Nam. Đây chính là loại cafe được trồng đầu tiên ở nước ta.

Trong họ cafe, Arabica có rất nhiều giống khác nhau và hầu như chúng đều là những loại cà phê hảo hạng nhất. Có thể kể đến một số cái tên như: Typica, Bourbon, Caturra, Mundo Novo, Catuai, Catimor, Moka.

3.2 Robusta

Có đến 39% sản lượng cafe trên thế giới là thuộc dòng Robusta. Thân cây của Robusta cao hơn, nhiều nhánh và lá cây to hơn so với Arabica.

Mùi vị của Robusta không được đánh giá cao bằng Arabica. Vì vậy giá cả chỉ bằng 1 nửa so với Arabica. Tuy nhiên, đặc điểm nổi bật của giống cafe này chính là hàm lượng caffeine rất cao, chiếm khoảng 2 – 4% hạt cafe trong khi Arabica chỉ có 1 – 3%.

3.6 Cà phê Cherry

Cherry hay còn gọi là cà phê Chari, cà phê Mít có nguồn gốc từ Ubangui Chari, gần sa mạc lớn nhất thế giới Sahara. Chính vì vậy loại cây này có đặc điểm khá cao lớn, thân và lá to để chứa nước và có thể sinh trường tốt ở những nơi thời tiết khô hạn.

Quả của Chari to hơn những giống khác tuy nhiên năng suất lại không cao. Về mùi vị thì nó cũng không được đánh giá cao bằng Arabica hay Robusta nên ngày nay được trồng rất ít ở nước ta. 

Ngoài các giống cà phê kể trên, trên thị trường còn nhắc nhiều đến dòng Culi đột biến, mang cả hương vị của cafe Arabica và Robusta.

III. Các loại cafe thành phẩm

Hiện nay có rất nhiều cách chế biến khác nhau của cà phê, vì vậy có rất nhiều loại thành phẩm khác nhau. Mỗi loại đều có ưu thế riêng của mình.

1. Cafe rang xay nguyên chất

Loại cafe này được đem rang và xay ra thành bột. Đây là loại cafe được chế biến từ 100% hạt cà phê tự nhiên, không hề có bóng dáng của bất kỳ loại chất phụ gia nào khác như đậu, bắp hay ngũ cốc.

Ưu điểm của cà phê nguyên chất là giữ được những gì đặc trưng nhất của cà phê, những người sành uống và yêu thích loại hạt này sẽ thích dùng cà phê nguyên chất rang mộc. 

2. Cafe hòa tan

Nhận thấy cafe bột rất mất thời gian để pha chế nên các nhà sản xuất đã bắt đầu nghĩ ra cách giúp người dùng thưởng thức cà phê một cách thuận tiện hơn.

Trong quá trình sản xuất, họ đã pha sẵn trong bột cafe những hương liệu, phụ gia để đạt được một mùi vị mong muốn. Người dùng chỉ cần đem bột này cho vào nước sôi, hòa lên là đã có thể thưởng thức, chỉ mất 30 giây để cho ra một ly cà phê ngon lành.

Có thể thấy ưu điểm của cafe hòa tan là tính nhanh gọn, hương vị đã được pha chế và tính toán với một lượng vừa phải nên lúc nào cũng có thể thưởng thức 1 ly cà phê ngon nhất.

Tuy nhiên nó lại có một nhược điểm khá lớn chính là các hương liệu pha vào bên trong sẽ làm mất đi phần nào vị cà phê nguyên chất. Đồng thời, các chất này cũng tạo ra nhiều calo do đường, sữa mang lại nên nếu dùng nhiều sẽ không tốt cho cơ thể.

3. Nước giải khát cà phê

Nếu như cả pha cafe hòa tan cũng chiếm thời gian của bạn hoặc không có điều kiện pha thì một ly nước cà phê được làm sẵn sẽ vô cùng tiện lợi. Nước cafe cũng tương tự như cafe hòa tan nhưng đã được pha sẵn, chỉ cần mở nắp là có thể uống.

Ưu điểm của loại cafe này là tính nhanh gọn và tiện lợi. Tuy nhiên chúng ta không thể biết chính xác thành phần bên trong và thường có rất nhiều nguồn năng lượng từ đường, sữa, hoặc tệ hơn là hàm lượng chất bảo quản cao để giúp giữ sản phẩm được lâu. 

Hơn nữa, lượng cafe nguyên chất trong nước cafe chỉ chiếm một phần nhỏ, đủ để tạo ra hương vị mà thôi chứ không thể nào so với cafe bột được.

IV. Các phương pháp pha cà phê

Cafe là loại thức uống phổ biến bậc nhất trên thế giới. Tuy nhiên không phải ở đâu người ta cũng pha chế theo một cách giống nhau mà tùy vào đặc trưng của quốc gia và gu thưởng thức mà họ có cách pha chế cho riêng mình. Có thể kể đến một số cách pha chế nổi tiếng như:

1. Espresso, Capuchino và Latte của Ý

Đây có thể nói là những loại đồ uống được nhiều người ưa thích nhất trên thế giới. Espresso sử dụng những loại cà phê ngon nhất, có độ sánh mịn và màu sắc tuyệt vời. Pha Espresso với sữa theo những tiêu chuẩn nhất định sẽ tạo ra Capuchino và Latte.

2. Cà phê Buna ở Ethiopia

Tại quê hương của cafe, người ta rất tự hào về loại đồ uống này vì mọi loại cafe đều bắt nguồn từ một người chăn dê ở xứ sở của họ. Vì vậy cách thưởng thức cà phê ở nơi đây cũng có phần khác biệt. Người Ethiopia sẽ dùng cafe (tiếng địa phương là Buma) pha với muối hoặc bơ chứ không dùng đường và sữa như những nước khác.

3. Turk Kahvesi của Thổ Nhĩ Kỳ

Cách pha chế này cực kỳ đơn giản, người ta chỉ cần lấy bột cafe cho vào nước rồi đun trên bếp đến khi đủ mùi vị là được.

4. Kaffe của Đan Mạch

Người Đan Mạch sẽ dùng cafe nguyên chất để uống với kem hoặc sữa tươi mà không pha với bất kỳ loại tạp chất nào. Cách pha cafe này khá giống với cà phê kem của Ý.

5. Ireland của Ailen

Đây là một cách pha chế cafe đặc biệt của người Ailen. Họ sẽ cho vào cafe nóng một ít Whisky Ailen, đường và một ít kem phủ. Thức uống này rất phù hợp để làm ấm người cho những đêm đông lạnh giá nơi đây.

Đặc biệt nhất là cafe phin của Việt Nam: Đây là cách pha chế phổ biến nhất ở Việt Nam. Hầu như nhà nào cũng có phin để tự pha cafe, và ở ngoài các hàng quán, hình ảnh của phin cafe đã in sâu vào tiềm thức của nhiều người.

V. Thưởng thức cafe

1. Hương vị cafe

Hương vị của cafe là một cái gì đó rất khó nói, nó dựa vào cảm nhận của nhiều người. Mỗi loại cafe đều mang trong mình một hương vị đặc trưng và tùy vào sở thích của mỗi người mà đưa ra sự lựa chọn của mình.

Arabica có màu nâu đẹp mắt, sánh và mịn. Khi thưởng thức, một ly Arabica hảo hạng sẽ có vị đắng đặc trưng, mùi thơm khá nhẹ nhàng và quyến rũ, thêm vào đó là một chút chua hoặc mùi vị trái cây để trung hòa vị đắng.

Robusta cũng đắng nhưng thơm dịu, không chua như Arabica. Chúng ta cũng có thể kết hợp 2 loại hương vị này với nhau cùng với một chất trung hòa như ca cao hoặc chocolate với một liều lượng nhất định để có thể thưởng thức hương vị tốt hơn.

Thông thường, người ta thường áp dụng công thức: 30% cà phê Arabica, 40% Robusta và 30% còn lại là một loại cafe trung hòa hoặc ca cao. Tuy nhiên nếu thích thưởng thức cafe theo cách riêng của mình, bạn hoàn toàn có thể thay đổi công thức trên sao cho phù hợp với bản thân nhất.

2. Lợi ích

Trong cafe có rất nhiều caffeine là một chất có rất nhiều tác dụng đối với cơ thể, đồng thời các loại khoáng chất và hợp chất có lợi cũng đem lại cho người uống cafe thường xuyên nhiều lợi ích.

Nói về tác động có lợi của cafe, người ta có thể kể ra hàng loạt hạng mục như: Chống buồn ngủ, giúp tinh thần sảng khoái, thoải mái hơn, ngăn ngừa ung thư, lão hóa, kéo dài tuổi thọ, làm đẹp, giảm cân,… Và rất nhiều lợi ích khác.

Tuy nhiên những lợi ích trên chỉ có được khi uống ở một lượng vừa phải, trung bình 2 cốc cà phê 1 ngày. Nếu quá lạm dụng cafe, nó cũng có thể khiến người dùng mất ngủ, say cafe, ảo thanh, nghiện cà phê, tăng huyết áp,…

VI. Bảo quản cafe

Cafe dạng bột có thể được bảo quản tối đa trong 2 năm từ lúc rang và xay nếu được làm đúng cách. Đặc biệt trong vòng 14 ngày sau khi xay, cần được cho vào bao bì kín, để ở những nơi khô ráo, tránh ẩm ướt để không bị mất đi lượng caffeine và hương vị.

Nếu tự rang xay cafe, bạn không nên cho vào các loại bì ni lông vì rất dễ bị ẩm mốc. Thay vào đó bạn có thể cho bột cafe vào các chai lọ làm bằng thủy tinh có nắp đậy kín để được bảo vệ với nguồn ẩm tốt hơn. Nếu cẩn thận nên để ở những nơi cao, khô ráo, thoáng mát và tránh ánh nắng của mặt trời.

Cũng có thể bảo quản cafe trong van 1 chiều hoặc hút chân không. Đây là một cách bảo quản cực tốt khiến không khí bên ngoài không thể vào trong làm thúc đẩy quá trình oxy hóa tự nhiên trong cafe.

VII. Kết Luận

Kiến thức về cà phê là khá nhiều, để hiểu hết và loại thức uống này từ lúc trồng cây, thu hoạch, rang xay, pha chế, bảo quản, bạn cần phải có một thời gian dài tìm hiểu. Tuy nhiên với những kiến thức tổng quan trên của Bonjour Coffee, hy vọng bạn đã có thể hiểu hơn về chúng. Khi uống 1 ly cafe, bạn hãy cảm nhận những gì tinh túy nhất từ cái nắng, cái gió và những giọt mồ hôi của những người đã vất vả làm nên.

Nguồn: vi.wikipedia.org, bonjourcoffee.vn

Bạn có thể tìm mua cà phê sạch nguyên chất pha phin hoặc pha máy tại:

Đliê Ya Cafe

☘ Fanpage : https://www.facebook.com/dlieyacafe

☘ Hotline : 0909.07.48.07 – 0329.222.322